Het Schandaal

De neutrale signatuur van het Nieuwsblad van het Noorden in Groningen is voor de uitgeversfamilie Hazewinkel altijd een excuus geweest om gedurende de Duitse bezetting te blijven verschijnen. Maar hoe neutraal is neutraal. Is het niet slechts een begrip om anderen zand in de ogen te strooien en ondertussen met kwalijke praktijken door te gaan en zich te verrijken. Het ‘neutrale’ Zwitserland is daar een sprekend voorbeeld van. Ook dit land was tijdens de Tweede Wereldoorlog zogenaamd neutraal, maar onder dit dekmantel werd achter de schermen het van de joden gestolen goud voor de Duitsers opgeslagen.

De Hazewinkels, De Bruinen, De Ubinks het zijn de paria’s van de samenleving. De courantiers en leden van de schrijvende pers hebben zich al ruim een eeuw in de noordelijke samenleving genesteld en leven van de ellende van derden door erover te berichten. Dat was ook het geval tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Hazewinkels als directie van het Nieuwsblad van het Noorden onder regime van de Duitsers bleven verschijnen. Het gevolg was een door het nationaal-socialistische gedomineerde krant.

Na de bevrijding beweerden de Hazewinkels, dat zij juist door te blijven uitkomen ‘bovengronds verzet’ hadden gepleegd jegens de Duitse bezetters, en daarbij gingen zij voorbij aan de ophitsende, anti-Nederlandse en antisemitische toonzetting van hun krant tijdens de oorlogsjaren. Het versterkt slechts de indruk, dat de Hazewinkels slechts één doel voor ogen hebben gehad en dat is veel geld verdienen om het bedrijf in stand te houden. Hoe dat maakte de Hazewinkels niet uit, zolang zij onder het mom van dat zij werkgelegenheid schiepen door konden gaan met hun activiteiten. Maar zonder hun abonnees, die trouw hun ‘lidmaatschapsgeld’ betalen, waren de Hazewinkels en hun uitgave al lang uit het gezichtsveld verdwenen.

'Het zogenaamde ‘bovengronds verzet’ waarop na de oorlog zo de nadruk werd gelegd, is zeker niet effectief geweest', zegt historicus wijlen Joop Keun die een scriptie schreef over de oorlogsgeschiedenis van de krant. Althans kwam het niet tot utdrukking in de gepubliceerde artikelen. Directie en redactie van het NvhN hebben teveel concessies gedaan aan de Duitse bezetters en hun poging het blad uit nationaal-socialistisch vaarwater te houden, moet dan ook als mislukt worden beschouwd. Het leggeronderzoek toont dit voldoende aan. Het argument dat het blad bleef verschijnen om erger te voorkomen, is zonder meer zwak te noemen. Misschien was het zelfs beter geweest als het NvhN was verdwenen en daarvoor in de plaats een NSB-blad was gekomen, waardoor ‘foute’ artikelen duidelijker herkenbaar zouden zijn geweest. De verkapte propaganda in het in naam ‘goede’ Nieuwblad was zeer gevaarlijk voor de lezers; zo leek het immers alsof een ‘goede’ krant ook nationaal-socialistisch denkbeelden aanhing.

Toch heeft dit slechts geringe gevolgen gehad voor het aantal abonnees van het Nieuwsblad, dit bleef namelijk gedurende de oorlog rond de zestigduizend schommelen. Gelet evenwel op het feit dat in de loop der jaren een groot aantal andere bladen verdwenen, had men kunnen verwachten dat dit aantal enigszins had moeten stijgen. We moeten echter wel bedenken dat zestigduizend abonnees betekende dat het Nieuwsblad in minstens zestigduizend gezinnen werd gelezen, hetgeen het aantal lezers van deze krant verveelvoudigd. Dit betekende dat een zeer groot aantal mensen in Noord-Nederland een krant las, die een slappe, karakterloze houding aannam tegenover de Duitse bezetter. Het NvhN week daarmee evenwel niet af van de houding van het overgrote deel van de Nederlandse pers dat berustte in de nieuwe situatie, zich liet gebruiken voor Duitse propaganda-doeleinden en een journalistiek onvolwaardig produkt afleverde.

De Hazewinkels hebben altijd geponeerd, dat zij niet anders konden en wel door moesten blijven gaan. Als verklaring werd opgegeven dat er anders een kwalijke nationaal-socialistische krant in plaats van het Nieuwsblad van het Noorden zou zijn verschenen. Door zichzelf niet vrijwillig op te heffen, meende de directie dat op deze wijze de nodige tegenwerking kon worden uitgeoefend. Maar wellicht was het eerder, tenminste als zo’n negenduizend pagina’s van het Nieuwsblad van het Noorden uit de periode 1940-1944 zijn nagelezen zo, dat de Hazewinkels volledig sympathiseerden met de Duitsers en geloofden in het Nieuwe Europa, waarin geen plaats was voor de joden. Ander argument dat werd aangevoerd, was, dat de Hazewinkels door te blijven uitgeven, wilden voorkomen dat personeelsleden gedwongen in Duitsland aan het werk zouden worden gezet.

Volgens de Hazewinkels heeft iedereen die hen met een beschuldigende vinger zouden willen nawijzen het bij het verkeerde eind. Als ‘neutrale’ krant viel het Nieuwsblad van het Noorden volgens de Hazewinkels niets te verwijten. Niet iedereen dacht daar echter zo over. Vooral de illegale pers hekelde in alle toonaarden de houding van de Hazewinkels en van de redactieleden. ‘Sinds 1940-1944 is er vandaag de dag nog niets veranderd’, zegt een employé van het Nieuwsblad van het Noorden. Wat wel is veranderd, is de financiële positie van de Hazewinkels. Het kapitaal lijkt alleen maar te stijgen en word geschat op zo’n achthonderd miljoen gulden. Daarmee behoren de Hazewinkels tot de rijkste familie in Noord-Nederland.

In dit nieuwe boek van de Groninger journalist/publicist Johan van Gelder wordt inzicht gegeven in de artikelen die het Nieuwsblad van het Noorden destijds publiceerde en wordt de veroordeling en latere rehabilatie van het Nieuwsblad van het Noorden onder de loep gehouden. Zijn oordeel is dat het onderzoek zeer ondermaats is geweest en de Hazewinkels als landverraders niet de straf hebben gekregen die ze hadden verdiend.